Kortrijk in zichtkaarten: Nels serie 41

1. De geschiedenis van Nels

Eén van de bekendere namen bij postkaartverzamelaars is die van 'Nels'. Edouard Joseph Nels wordt op 3 september 1869 geboren in Ober-Heutz, nu Haute Hutz in Frans Lotharingen. Zijn oudere broer Louis is amateurfotograaf en samen met zijn twee jaar jongere broer Paul begint Edouard op 12-jarige leeftijd ook te forograferen. Rond 1895 gaat Paul als tekenaar designer werken bij de porseleinfabriek Villeroy-Boch in La Louvière.

In 1898 richt Edouard een postkaartenbedrijfje op in de Rue de Vienne 35 in Elsene. Paul gaat met zijn broer samenwerken. Aan het eind van de zomer 1898 zijn hun eerste kaarten al klaar. Ze zijn nog ongenummerd en bevatten een mengeling van streekkaarten, fantasiekaarten, gebouwen, herinneringskaarten enz. Ze brengen een paar honderd kaarten uit. Op deze kaarten wordt links de naam van Edouard vermeld en zijn adres.

Hieronder: kaart van het 'Institut St. Joseph' in La Louvière, uitgegeven na de zomer van 1898 en door de directeur van de school verzonden op 1 januari 1899.

Vanaf begin 1899 worden genummerde series uitgegeven. De serie en kaart krijgen elk een nummer. Er worden nu vooral streek- en stadszichten uitgegeven. Serie 12 wordt Vlaanderen genoemd en kaart nummer 12 is een zicht van de Broeltorens.

Hieronder: de gewone en de kleurversie

Serie 1 wordt gereserveerd voor Brusssel maar ook serie 41 wordt er één met kaarten van de hoofdstad. De serie 41 zal een jaar later die van Kortrijk worden.

Hieronder: De Avenue Louise in reeks 1 in kleur. De eerste kleurkaarten met de hand geschilderd verschijnen ook in 1899. Daaronder dezelfde kaart in een latere, bewerkte versie en daarna hetzelfde zicht in de reeks 41.

Edouard en Paul nemen in de beginperiode zelf veel foto's. In 1900 nemen ze zich voor kaarten uit te brengen van alle Belgische gemeenten. Zelf kunnen ze niet alles fotograferen en ze gaan op zoek naar fotografen van wie ze clichés kunnen kopen. In 1900 kopen ze 3000 clichés van onderwijzer en amateurfotograaf Auguste Van Gele die in hun buurt woont in Ixelles. Later gaan de broers ook samenwerken met plaatselijke fotografen. In 1902 huwt Edouard met de 20- jarige Elisabeth Aline Weiler. Ze komt uit een familie van hoge militairen en haar vader wil alleen zijn toestemming voor het huwelijk geven als Edouard alleen eigenaar wordt van het postkaartenbedrijf. Zijn broer Paul gaat akkoord om uit het bedrijf te stappen en vertrekt naar Metz waar hij een filiaal van Nels opent. Dat heeft integendeel tot in België geen succes en rond 1907 moet Paul stoppen met het bedrijf. Hij houdt zich daarna nooit meer bezig gehouden met postkaarten. In 1907 ontwerpt Elisabeth Weiler het alom bekende art nouveau-logo van Nels. In 1913 laat Edouard wegens gezondheidsredenene het bedrijf over aan zijn schoonbroer Ernest Thill. Die blijft de naam Nels gebruiken en later Nels-Thill.

Begin 1900 herzien de broers Nels dus hun reeksen. Sommige nummers blijven behouden, andere worden gewijzigd en er worden heel wat nieuwe reeksen toegevoegd. Kortrijk krijgt het nummer 41 dat voordien gereserveerd was voor Brussel. Er worden uiteindelijk 135 reeksen gemaakt.

2. Serie 41 Kortrijk

Kaarten 1 tot 5: de eerste vijf kaarten worden in eerste druk nog uitgegeven met 'Souvenir de Courtrai' - de kaarten worden ook in kleur uitgebracht.

Kaarten 1 tot 5 herdrukken: Vanaf kaart 6 wordt 'Souvenir' weggelaten - de 5 souvenirkaarten krijgen ook een vernieuwde uitgave. Dezelfde afbeelding blijft behouden voor kaarten 1, 3, 4 en 5. Kaart 2 wordt vervangen door een andere foto; Op de originele Souvenirkaart staat het Belfort met de huizen er nog rond. Die zijn ondertussen afgebroken en daarom wordt nu voor een afbeelding gekozen van het Belfort na de afbraak.

Vanaf nummer 6 wordt dus alleen nog Courtrai vermeld op de kaart. Zijn nu in beeld gebracht:

K1 - De Broeltorens

K2 - Het Belfort

K3 - Het Begijnhof

K4 - Sint-Maartenskerk

K5 - O.L. Vrouwkerk

Kaart 6: dezelfde cliché uit de reeks 12 kaart 12

De Broeltorens gezien vanaf de Damkaai.

Kaart 7: De schouw van de Raadszaal - deze schouw zal bij veel Kortrijk-uitgevers op één van hun kaarten afgebeeld worden.

Beschrijving van de schouw in de inventaris Onroerend Erfgoed Vlaanderen:

Fraaie schouw met wangen in blauwe hardsteen (ca. 1525). De schoorsteenboezem met drie vooruitspringende houten beelden in nissen, centraal voorstelling van Keizer Karel (1587), aan de linkeruithoek de rechtvaardigheid, aan de rechteruithoek de vrede. Boezem verdeeld in drie banden, de bovenste beelden: allegorische voorstelling van de deugden. Hun nissen worden gescheiden door pilasters, bekroond met profeten en sibillen met spreukbanden. In het middenvak de overeenkomstige ondeugden: afgoderij en de zeven hoofdzonden. Op de linkerzijkant bovenaan: voorstelling van de Liefde, centraal: voorstelling van het Geloof, onderaan: drie taferelen met o.m. het biechtsacrament. Op de rechterzijkant bovenaan drie taferelen, onderaan drie sacramenten: het doopsel, de H. Eucharistie en het H. Oliesel.

Kaart 8: Dit wordt een kaart van het kasteel Hemsrode dicht bij Anzegem. Edouard Nels heeft een groot aantal kaarten van gebouwen in de buurt van grote steden. Deze locaties in kleinere gemeenten krijgen geen eigen reeks maar worden onder de titel 'Les Environs de..." bij een bestaande reeks gevoegd. Het zal in de reeks van Kortrijk wel bij deze ene kaart blijven.

Het kasteel van de Heerlijkheid Hemsrode wordt rond 1872 vergroot door de markies de Courtebourne. Zijn enige dochter gaat naar het klooster en schenkt na het overlijden van haar vader het kasteel aan gravin de Limburg Stirum, de tante van de huidige eigenares.

Het kasteel wordt in 1940 bezet door Duitse soldaten en wordt in augustus volledig vernield door een brand. Het koetshuis en het personeelsverblijf die ondergebracht zijn in de bijgebouwen rechts van het kasteel blijven gespaard en worden in 1955 als nieuwe verblijfplaats van de familie.

Hieronder: kaart uit jaren 1920 met rechts het koetshuis en het kasteel/koetshuis vandaag.

Kaart 9: De Leie - zicht vanaf de Gerechthofsbrug met links de Nijverheidskaai en rechts de Handelskaai.

Kaart 10: Het standbeeld van Mgr. De Haerne geplaatst en ingehuldigd in 1895. In latere berichten meer over De Haerne.

Kaart 11: Het standbeeld van Robbe. Dierenschilder Louis Robbe, geboren in Kortrijk en in Brussel overleden in 1887, wordt in 1889 herdacht. Hij krijgt een borstbeeld aan het einde van de Rijselstraat. De inhuldiging heeft plaats einde augustus één dag voor die van het standbeeld van Jan Palfijn op het Stationsplein.

Kaart 12: Binnenkant van de Sint-Maartenskerk. Velen zijn nog écht katholiek rond de eeuwwisseling en kaarten van buiten-en binnenkant van kerken verkopen vlot, getuige het aantal uitgevers dat dergelijke kaarten van Kortrijk zal uitgeven.

Kaart 13: Het Station - Aan de ingang een witkiel, klaar om aankomende reizigers te helpen met hun bagage. De officiële witkielen kregen van de stationschef een armband met een koperen plaatje met een volgnummer erop. Ze werkten tegen een vastgesteld tarief en moesten op vaste uren klaarstaan voor de reizigers. Ze mochten met hun handkar tot op de kaaien van het station. De andere niet officiële witkiels moesten hun handkar op het stationsplein parkeren en daar probere nreizigers aan te klampen om hen te helpen. Ze hadden geen vaste uren en erg professioneel waren ze niet.